Geografski položaj

Kada u uslovima savremenih tehnologija treba definisati geografski položaj nekog kraja, područja ili naseljenog mjesta dovoljno je znatiželjnika uputiti na web stranicu www.satelliteviews.net i on će i uz skromno poznavanje interneta biti u stanju da identifikuje i odredi geografski položaj ciljane lokacije na planeti zemlji, odnosno kontinentu i državi u kojoj se nalazi.

Ako se trebate odrediti geografski položaj Malovana morate paziti, jer se pod tim imenom, pored kupreškog, mogu identifikovati toponimi na Kosmaju, kod Zavidovića ili na Velebitu, odnosno nedaleko od Knina.

U Jugo-istočnoj Evropi, jugo-zapadnom dijelu Balkana u jugo-zapadnom dijelu Bosne i Hercegovine prostire se Kupreška visoravan koju sačinjavaju četiri kraška polja: Kupreško Polje, Blagajsko Polje, Ravanjsko Polje i Vukovsko Polje. Svako od ovih polja je kao prostrani amfiteatar ograđeno planinama.

Malovan planina sa vrhovima Gola Kosa, Sedlo i Veliki Malovan, je jugo-zapadna granica Kupreškog polja. Malovan sa 1828 m je i jedan od najviših vrhova na Kupreškoj visoravni, dok sela Gornji i Donji Malovan leže na prosječnoj nadmorskoj visini od 1150 m.

Pominjući Malovan, nikako ne bi smijeli zaboraviti Hrbine koje su odigrale važnu ulogu u II Svjetskom ratu. Hrbine leže u zaleđu planine Malovan ili kako ih još karakterišu kao bezvodna visoravan koja leži između Kupreškog i Glamočkog polja.

Ispod Gornjeg Malovan teče rijeka Milač. Rijeka Milač teče sporo i krivudavo kroz centralni dio kupreškog polja i ponire u tzv. Ponorima ispod Gornjeg Malovana, a pojavljuje se u Stržanju kao rijeka Stržanj, odnosno Šujica.

Klima je oštra, planinsko-alpska sa prosječnom godišnjom temperaturom od 5,7 C. Godišnje je u prosjeku 141 dan sa padavinama, snježnih dana u godini je ukupno 55, a prosječna visina snijega rijetko kad je ispod 25 cm. Zbog snažnih planinskih vjetrova velike su hladnoće i česte su snježne vijavice.

Za one koji su rođeni na obroncima ove prelijepe planine postoji nepogrešivi način kojim identifikuju svoj Malovan.

Kada dolazeći iz pravca Bugojna iziđete iz tunela Kupreška vrata i pogledate u pravcu jugo-zapada, kada se dolazeći iz pravca Livna popnete na prevoj iznad Borovog Polja i pogledate u pravcu sjevera ili kada dolazeći iz pravca Posušja i Duvna pogledate u pravcu sjevero-zapada i kada vam u prsima snažno zaigra - zatreperi, to je Malovan.

Malovan je treperenje u prsima.

Borivoje Milojević u svom boravku u Gornjem Malovanu 1920. godine ovako piše:

"Privredne i saobraćajne prilike.

Paša je na stranama iznad sela i ispod sela u Katanuši i Suvopoljini. Katanuša je bila pod barom, pa je zasuta 1880-82. godine. Ispod kuća Vavana bila je ranije ispaša i nešto njiva, sada su samo njive. Dalje, do Milača su livade. Ispod Gornjeg Malovana, kad okopni sneg, nastane bara, koja traje 7 do 8 dana.

Šuma je iznad sela, najprije bukova pa jelova.

U Rbini, i to u Žlibini, su staje Vavana i Ivaza.

Kod hanova u Gornjem Malovanu na ponoru Milača je mlin. On radi ljeti, a zimi , kad se Milač zamrzne, ne radi. Radi mlevenja seljaci idu tada u Šujicu i u Koprivnicu.
Iznad kuća Vavana ide put stranom na Žderin podi dalje u Malovan. tim se putem dovlače drva i japija. Iznad kuća Ivaza, preko poda Razdolja, vodi put za Rbinu. Od kuća Vavana vodi put niz polje na cestu.

Položaj i tip.

Po dve kuće Ivaza i Despinića su obodom polja, na ivici ravni i strane. Iznad kuća je paša, a ispod kuća su njive. Kuće Ivaza i Despinića su rastavljene njivama. Udaljena za 200 m od Ivaza je grupa u kojoj su 11 kuća Vavana. Kuće njihove leže takođe ivicom i ispod kuća su njive, a iznad kuća je paša. Oko 1844. godine bila je svega 1 kuća Vavana. Vrtovima i rastojanjem oko 40 m od Vavana su odvojene 6 kuća Ivaza.

I ove kuće leže ivicom, i ispod kuća su njive, a iznad kuća je paša. Jedna kuća Miškovića je u dolini. Po jedna kuća Đajića i Despinića i begluk (t.j. čardak, ambar i košara) leže obodom i ispod kuća su njive, a iznad kuća je paša po kršnom brdu Ploče. Dve kuće Đajića su u ravni. Severno od Đajića je niska kosa, pa zatim plitka depresija, u kojoj su kuće: Kanlića 2, Đajića jedna.

Voda za piće zahvata se rano sa Milača."